André R. Bauwens
Naar aanleiding van de foto’s gepubliceerd in het vorige nummer van ons tijdschrift
reageerde Gerard van de Velde. Hij schrijft dat hij geen informatie heeft over de klassenfoto van eind negentiende eeuw. Wel dat hij zelf ook leerling van de gemeenteschool in Zuidzande is geweest die hij in het voorjaar van 1944 verliet. Vooral meester Cornelis Verhage had hem veel bijgebracht.
Het bijgebouwtje links op de foto moet volgens Van de Velde begin jaren 30 van
de vorige eeuw gesloopt zijn. Toen werd gestopt met het turf stoken ter verwarming
van de school. Terecht merkt Van de Velde op dat de foto gemaakt moet zijn voor de
invoering van de leerplichtwet.1 Er staan nauwelijks oudere jongens en meisjes op de foto. “Die jongens moesten op het land gaan werken. Ook de oudere meisjes werden aan het werk gezet. De meesten bezochten de school alleen bij slecht weer en in de winter.” Toen Van de Velde naar de lagere school ging, telde het gebouw drie leslokalen en een schaftlokaal, Een deel van de kinderen ging tussen de middag niet naar huis, omdat de afstand te groot was. Ieder ging toen nog te voet. Dus at men zijn meegebrachte boterhammen en dikwijls ook een gekookte aardappel op school op, Er was geen speelplaats. Het terrein achter de school werd verhuurd aan Hubrecht van Peenen die in een klein herbergje woonde aan het Kerkplein.
Over de foto’s van de vriendinnen van de grootmoeder van mevrouw Claessens-van der Hooft, Maria Sara Bril, meldt Van de Velde: “De eerste vrouw Jacomina Salomé. Zij heeft een groot deel van haar leven gewoond in de Dorpsstraat naast de familie Le Grand. Ze was gehuwd met een broodbakker Buize.” De tweede is Adriana van Hanegem. Zij werd geboren op het moleneind, in het huisje waar vele jaren de familie J. Bouwens heeft gewoond, Zij huwde Adriaan Snoeren, een metselaar afkomstig uit Boxtel. Hij was tijdens de Eerste Wereldoorlog als militair in Zuidzande ingekwartierd. Na hun huwelijk woonden ze aan de Sluissestraat recht tegenover de boerderij van de familie Risseeuw. Adriana van Hanegem is meer dan 100 jaar oud geworden. De derde vrouw, Dorothea de Koker, werd op 31 mei 1879 in Zuidzande geboren, in de Dorpsstraat. Zij was het buurmeisje van bakker Bril, de vader van Maria Sara Bril, die bekend stond om zijn bestellen.2 De ouders van Dorothea waren Abraham de Koker en Elisabeth Jacoba Gillissen Verschage. Zij was afkomstig uit Oostburg. Abraham de Koker was kleermaker en kapper. Zijn vrouw dreef een winkeltje in kruidenierswaren. De broer van Dorothea de Koker, Abraham, was straatmuzikant. Hij overleed in 1947.
Ditmaal vraag ik uw aandacht voor een foto die tijdens het verwijderen van een lambrisering in een woning in de Dorpsstraat in Retranchement tevoorschijn kwam. Wie weet waar deze foto gemaakt is? En bij welke gelegenheid? Herkent u iemand? De foto hoeft niet in Retranchement gemaakt te zijn. Het kan ook elders in de streek zijn. Er staan namelijk ook enkele vrouwen in Axelsche dracht op de foto.
Uw reacties graag aan: A, Bauwens, Hanzestraat 1, 4527 GH Aardenburg, tel.: 0117 492503, e-mail: bauwensar@zeelandnet.nl Elke bijdrage is welkom.
Noten
- De eerste leerplichtwet in Nederland werd aangenomen in 1900 en trad in werking op 1 januari 1901. Deze wet verplichtte kinderen van 5 tot 12 jaar tot het volgen van onderwijs. De leerplicht startte bij de aanvang van het schooljaar. Voor sommige kinderen werden uitzonderingen gemaakt, zoals voor boerenkinderen tijdens de oogsttijd. Ook meisjes mochten thuisblijven om voor het gezin zorgen.
De leerplichtwet van 1900 werd met 50-49 stemmen aangenomen, doordat een van de
tegenstanders, F. D. Schimmelpenninck, van zijn paard was gevallen en daardoor niet kon stemmen. Volgens de voorstanders van de wet was het paard verstandiger dan zijn meester. Vooral onder de christelijke partijen bestond er verzet, omdat zij het bestaansrecht van christelijke scholen bij wet geregeld wilden hebben. Dit gebeurde pas bij de Grondwetswijziging van 1917. De socialisten waren ook tegen de wet, omdat zij de wet niet ver genoeg vonden gaan, In de wet was als speciale vorm van onderwijs ook het huisonderwijs opgenomen, zoals dat in adellijke families toen nog voorkwam, mits door een bevoegde onderwijzer gegeven. Had dat huisonderwijs er niet in gestaan, dan zouden diverse kamerleden tegen hebben gestemd. - Bestellen of mastellen. Baksel van mastel, mengkoren, half tarwe, half rogge. Het gaat om een rond broodje met een diameter van circa 13 cm en een hoogte van 3 a 4 cm met in het midden een kuiltje of gat. Een bestel werd midden in een diep bord gelegd. In het kuiltje of gat werd wat anijs gedaan. Het geheel werd overgoten met gekookte melk. Vervolgens werd naar behoefte wat bruine basterdsuiker, kaneel en wat gesmolten boter toegevoegd.