Boek over Abraham Gilles Jongman

Abraham Gilles Jongman.
Marineman in de kombuis.               

Het is ontzettend leuk wanneer je opa een groot verteller is.

Opa Jongman wist ons, kleinkinderen, enorm te boeien met zijn verhalen over Nederlandsch-Indië.  Hij had in 1905 getekend voor de marine en “diende” tot in 1930. Veruit de meeste tijd verbleef hij in Oost-Indië. Dat wat hij daar zag en meemaakte werd door hem verwoord in prachtige verhalen. Opa wist wellicht soms “Dichtung und Wahrheit” niet geheel te scheiden maar wij als kleinkinderen hingen aan zijn lippen. Ik moet wel toegeven dat oma zo nu en dan ingreep met de opmerking: “ gij moet zo overdrijven”….
De verhalen uit Oost-Indië gingen over grondzeeën, schepen, kaaimannen, Japan, kokosnoten, enorme kevers, malaria en het Maleis. We leerden dan ook tot 50 tellen in het Maleis. Doordat hij altijd kok was geweest bij de marine, kregen we ook les in het bereiden van talrijke lekkernijen zoals spekkoek, nasi, saté en croquetten. Toentertijd waren dit exotische hapjes. Maar er was ook drama, zoals het “verspelen” van zijn schip de Hr. Ms. Hydra in februari 1921.
Het gezin Jongman-Elve kwam rond 1885 vanuit Hoofdplaat naar Vlissingen. Die stad bood veel werkgelegenheid zodat het voor overgrootvader Johannes en zijn vrouw Adriana, een prachtige start bood om de eerste stappen te zetten op de maatschappelijk ladder. De mailboten van de Maatschappij Zeeland boden de familie Jongman werk. Johannes werkte er als dekknecht en kruier. Drie zonen van hem werden eveneens “personeel” op de mailboten. Een andere zeer belangrijke werkgever was de Koninklijke Marine. Zij had vanouds een belangrijk deel van de binnenhaven tot haar beschikking voor dat materieel wat de zeegaten en kust van Zeeland moest verdedigen.
Abraham Jongman tekende zoals gezegd voor de marine in 1905. Die stap was niet zo moeilijk als varensgezel. Tot dan toe had Abraham bij de zeevisserij gewerkt. De marine bood zekerheid.
Omdat Abraham met zeer goed gevolg de lagere school had doorlopen, kwam hij bij de marine al snel in de keuken waar het veel wikken en wegen was. Hij doorliep zelfs als matroos 1ste klas de huishoudschool om gediplomeerd bakker te worden. Kort daarna werd hij korporaal kok.
Zijn vader Johannes (men leest soms Jannis, hetgeen de Zeeuwse uitspraak verwoordt) had naast zijn werk voor de mailboten, een eigen rederij! De familie Jongman woonde op het “Eiland” aan de binnenhaven. Dit stadsdeel werd bewoond door mensen die veelal werkten bij de mailboten of het kopstation van de Nederlandsche Spoorwegen. Jannis zette hen op bestelling over met een roeiboot ! Met de Schelde als broodheer, had de familie Jongman niets van doen. Het “Eiland” was een klasse apart!
Het verhaal van Abraham Jongman gaat vooral over het wel en wee van een “mindere” bij de Koninklijke Marine. De man begon als matroos en sloot zijn carrière af als sergeant chef-kok. We volgen hem in zijn loopbaan met behulp van zijn Zakboekje en het Conduite-boekje.
Naast dit persoonlijk relaas besteden wij veel aandacht aan de eigenlijke taak van de marine in de “Oost”.
De vraag rond de mogelijke vijand komt ruim aan de orde. Natuurlijke koppelen we dit aan de manier om die vijand te bestrijden.
Samen met de vakliteratuur komen we tot een onthutsende beeld. Er blijkt binnen de marine totaal geen eenduidige opvatting te zijn geweest over de vraag hoe en met welk materieel wij de kolonie Oost-Indië moeten verdedigen. Laat staan dat de politiek in Den Haag de portemonnee wilde trekken om dat deel van het Koninkrijk, die middelen ter verdediging te geven waar men mee uit de voeten kon. Er heerste binnen de marine een ware stammenstrijd over hoe de kolonie te verdedigen. Er waren er die met zware oppervlakteschepen een strategie wilde uitzetten. Anderen propageerden het duikbootwapen. De marine bleef zwalken in het maken van een definitieve strategie.
Dat de politiek van Den Haag en Batavia hierbij ontegenzeggelijk aan de touwtjes trok, is zonneklaar, maar dat er vaak met twee maten werd gemeten met bovenal een derde agenda, blijkt wanneer de neutraliteitspolitiek vaak ingehaald wordt door grote belangen van het bedrijfsleven. Tijdens de oorlog bestelde men bij Duitse werven doodleuk moderne kruisers en huisveste het Koninkrijk vlak na 1918 veel personeel, kennis en kunde uit de Duitse oorlogsindustrie, hier ten lande. Het Fokkerverhaal is slechts één de vele voorbeelden. Abraham deelde het verhaal van de marine in de oorlog van 1914 in de “Oost”. Zijn vader stond aan boord van geschiedenis van de mailboten in die oorlog.
Het ver van huis zijn voor vrouw, kinderen en vaderland, moet een geschiedenis zijn van sterke persoonlijkheden. De post was in die tijd de boodschapper van de emotionele kanten van dat bestaan.
Levina’s broer: Abraham van den Ameele, gaf ook gehoor aan de slogan voor West-Vlaanderen: wil je wat bereiken…trek de wereld in…! De familie Van den Ameele had daar al veel ervaring mee gemaakt.  Velen van hen emigreerden naar de USA. De broer van oma tekende in 1916 voor het KNIL en bouwde in de “Oost” een carrière op als vliegtuigbouwer en schopte het tot adjudant onderofficier. Aan hem en de luchtvaart afdeling van het KNIL besteden wij een speciaal intermezzo.
Minder rooskleurig verliep het voor opa’s broer Gilles. Ook hij tekende bij de marine. Zijn werkplek werd de onderzeeër. Gilles zat gedurende de Tweede Wereldoorlog in Engeland en maakte de torpedering van SS Columbia mee. Ook Gilles heeft in het boek eigen intermezzo.
De marine van rang en stand als een bolwerk van tradities en trouw, gaf niet altijd blijk van kameraadschap, takt en begrip. Maar als je op tijd je mond wist te houden en beleefd te zijn, was het goed toeven aan boord. In die sfeer maken we kennis met veel onbeschreven reuring en activisme in Oost-Indië bij minderen, waar de marineleiding en het koloniale bestuur nauwelijks raad mee wisten.
Samengevat presenteren we een boek van hoge kwaliteit met talrijke foto’s, ansichtkaarten en archiefdocumentatie, om een beeld te schetsen van Abraham Gilles Jongman in dienst van een “Hollandse” marine in de “Oost”.

Drs. G-Jan Derksen

Dit bericht is geplaatst in Algemeen, Boeken. Bookmark de permalink.